Η Συμφωνία των Πρεσπών μετά το βέτο Μακρόν

Γράφει η Ιωάννα Παπασπυροπούλου, Αναλύτρια ΚΕΔΙΣΑ

 

Το θέμα της έναρξης των ενταξιακών διαπραγματεύσεων για την Αλβανία και την «Βόρεια Μακεδονία» τέθηκε για τρίτη φορά στους ηγέτες της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) και η Γαλλία άσκησε βέτο, με αποτέλεσμα να εμποδίσει την έναρξη των διαπραγματεύσεων για ένταξή τους στην ΕΕ. Ο Γάλλος πρόεδρος Ε. Μακρόν παρέμεινε πιστός στην στρατηγική του για το μέλλον της Ένωσης προτιμώντας την περαιτέρω εμβάθυνση με μεταρρυθμίσεις στο εσωτερικό της έναντι της διεύρυνσης. (1) Η εξέλιξη αυτή της αναβολής των ενταξιακών διαπραγματεύσεων, που χαρακτηρίστηκε ως «ιστορικό λάθος» από τους Ν. Τούσκ και Ζ. Γιουνκέρ, προκάλεσε οργή και απογοήτευση τόσο στη «Βόρεια Μακεδονία» και την Αλβανία όσο και στις άλλες υποψήφιες για ένταξη χώρες (Σερβία, Μαυροβούνιο, Βοσνία-Ερζεγοβίνη, Κόσοβο). (2) Αυτό συνέβη διότι οι χώρες αυτές είχαν υλοποιήσει μεταρρυθμίσεις στο εσωτερικό τους, ενώ παράλληλα είχαν διασφαλίσει την σταθερότητα στην περιοχή των Δυτικών Βαλκανίων μέσω διακρατικών συμφωνιών.

Συγκεκριμένα, οι υποψήφιες προς ένταξη χώρες προκειμένου να λάβουν το «πράσινο» φως για την ένταξη τους στην ΕΕ πρέπει να πληρούν τα λεγόμενα «Κριτήρια της Κοπεγχάγης», τα οποία καθορίστηκαν από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο τον Ιούνιο του 1993 στη Σύνοδο Κορυφής της στη Κοπεγχάγη. Πρόκειται για πολιτικούς και οικονομικούς όρους που πρέπει να συντρέχουν σε ένα υπό ένταξη κράτος προκειμένου να γίνει δεκτό ως πλήρες μέλος της Ένωσης. Συγκεκριμένα στην περίπτωση των Δυτικών Βαλκανίων το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Ελσίνκι το 1999 έθεσε συμπληρωματικές προϋποθέσεις  που έγιναν γνωστές ως «προϋποθέσεις της Διαδικασίας Σταθεροποίησης και Σύνδεσης». Αυτές αφορούν στην περιφερειακή συνεργασία και τις καλές σχέσεις με τις γειτονικές χώρες, προτρέποντας τα κράτη των Δυτικών Βαλκανίων στην επίλυση συνοριακών διαφορών και ζητημάτων που εκκρεμούν. (3)

Στο πλαίσιο αυτό, ο Ζ. Ζάεφ ως πρωθυπουργός της «Βόρειας Μακεδονίας» από την 31 Μαΐου 2017, έσπευσε να αποκαταστήσει τις σχέσεις της χώρας του με τα γειτονικά κράτη υπογράφοντας ιστορικές συμφωνίες με την Ελλάδα, την Βουλγαρία και την Αλβανία. Στόχος του ήταν η ένταξη της «Βόρειας Μακεδονίας» στο ΝΑΤΟ και την ΕΕ, η οποία θα επιταχυνόταν με την επίλυση των διενέξεων με τις γείτονες χώρες και κατ’ επέκταση με την διασφάλιση της σταθερότητας στην περιοχή. (4)

Όμως, το όραμα του για την ένταξη της χώρας του στην ΕΕ ανακόπηκε ,τουλάχιστον προσωρινά, μετά την απόφαση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου του Οκτωβρίου 2019 να απορρίψει την έναρξη των ενταξιακών διαπραγματεύσεων της «Βόρειας Μακεδονίας» και της Αλβανίας. Το βέτο του Γάλλου προέδρου έθεσε εν αμφιβόλω τις δεσμεύσεις της ΕΕ προς την «Βόρεια Μακεδονία»  και υπονομεύει τη Συμφωνία των Πρεσπών ως μοντέλο για την επίλυση και άλλων συγκρούσεων στην περιοχή των Βαλκανίων, όπως αυτή μεταξύ Κοσόβου- Σερβίας. Έτσι, η ένταξη των χωρών των Δυτικών Βαλκανίων στην ΕΕ παύει να αποτελεί εργαλείο για την εξάλειψη των εντάσεων στην περιοχή και παράλληλα η εμπιστοσύνη των λαών των Δυτικών Βαλκανίων στην ευρωπαϊκή ηγεσία κλονίζεται. (5)

Απόρροια αυτών των εξελίξεων είναι η πολιτική κρίση στη «Βόρεια Μακεδονία» με την προσφυγή του Ζ. Ζάεφ σε εθνικές εκλογές στις 12 Απριλίου 2020 θέτοντας στους πολίτες για ακόμα μία φορά, μετά το δημοψήφισμα για τις Πρέσπες, το δίλλημα Ευρώπη ή οπισθοδρόμηση με φτώχεια και εθνικισμούς. Ωστόσο, σύμφωνα με το Σύνταγμα ο ίδιος θα παραμείνει πρωθυπουργός έως τις αρχές του Ιανουαρίου και έπειτα θα πρέπει να ορισθεί υπηρεσιακός πρωθυπουργός (2). Μέχρι  τότε είναι αναγκαία η προώθηση μεταρρυθμίσεων στη δικαιοσύνη και στη δημόσια διοίκηση, ώστε το κλίμα της ένταξης να γίνει ευνοϊκότερο, εφόσον η Φινλανδία που ασκεί την προεδρία της ΕΕ είναι πρόθυμη να επαναφέρει το θέμα της ένταξης στην τελευταία σύνοδο της, όπως και η Κροατία, η οποία θα αναλάβει τα καθήκοντα της από 1 Ιανουαρίου 2020. Πάντως, το ζήτημα της έναρξης των ενταξιακών διαπραγματεύσεων θα επανέλθει ξανά προς συζήτηση στο Ζάγκρεμπ την άνοιξη του 2020. (6)

Σε περίπτωση που ο Ζ. Ζάεφ και το κόμμα του SDSM χάσουν τις εκλογές από το εθνικιστικό VRMO-DPMNE του Κ. Μίτσκοσκι, τότε όλες οι συμφωνίες που έχουν υπογραφεί κινδυνεύουν να βρεθούν στον αέρα, διότι το VRMO όχι μόνο δεν τις ψήφισε στην Βουλή, αλλά τις αποδοκίμασε ως «προδοτικές» για το έθνος. Στο κλίμα αυτό έχει υποσχεθεί στους οπαδούς του ότι εάν έρθει στην εξουσία θα τις ακυρώσει. Το σενάριο αυτό μοιάζει ρεαλιστικό, δεδομένου ότι το 2016 ο Ζ. Ζάεφ είχε χάσει μόλις με 1,5 μονάδα από το VRMO και σχημάτισε κυβέρνηση συνασπισμού έπειτα από 5 μήνες με την υποστήριξη της Δημοκρατικής Ένωσης για την Ένταξη και της Συμμαχίας των Αλβανών, ενώ αυτήν την στιγμή εμφανίζεται πρώτο στις δημοσκοπήσεις σε σχέση με το SDSM (4).

Είναι σαφές ότι σε περίπτωση επικράτησης του VRMO στις επερχόμενες εκλογές, η Συμφωνία των Πρεσπών θα οδηγηθεί σε αχαρτογράφητα νερά. Η αλλαγή του ονόματος σε «Μακεδονία» είναι πολύ δύσκολη, καθώς χρειάζεται συνταγματική αναθεώρηση με πλειοψηφία των 2/3 του όλου αριθμό των βουλευτών. Παρόλα αυτά, δεν αναιρείται το γεγονός ότι μπορούν να αυτοαποκαλούν αυθαίρετα την χώρα τους «Μακεδονία» απαλείφοντας τον γεωγραφικό προσδιορισμό στο εσωτερικό, ενώ είναι πιθανόν να προβούν σε μετονομασίες δρόμων και ανάρτηση πινακίδων που θα παραπέμπουν στην εποχή Γκρουέφσκι (4).

Επομένως, με μία τέτοια εξέλιξη καθίσταται αβέβαιη η τήρηση της Συμφωνίας των Πρεσπών από την πλευρά της «Βόρειας Μακεδονίας» και πόσο μάλλον στην περίπτωση που το όραμα της ευρωπαϊκής προοπτικής εξαλειφθεί χωρίς να υπάρχει κίνητρο διασφάλισης της σταθερότητας και της ειρήνης στην περιοχή. (2) Χαρακτηριστικά, ο Ζ. Ζάεφ σε πρόσφατες δηλώσεις του ισχυρίζεται πως η σταδιακή εφαρμογή της Συμφωνίας των Πρεσπών εξαρτάται ευθέως από το άνοιγμα των ενταξιακών κεφαλαίων. Μάλιστα, θεωρεί πως ένα μέρος της συμφωνίας πρόκειται να παγώσει, διότι δεν είναι δυνατή η εφαρμογή της  χωρίς την ένταξη της χώρας στην ΕΕ.

Τέλος, η προοπτική της ευρωπαϊκής ένταξης της «Βόρειας Μακεδονίας» κινδυνεύει να αναβληθεί επ’ αόριστον, τόσο με την επικράτηση του εθνικιστικού VMRO όσο και με την εκδήλωση ενδιαφέροντος της Ρωσίας και της Τουρκίας για την περιοχή των Δυτικών Βαλκανίων οι οποίες προσφέρουν νέες εναλλακτικές. Ήδη, η πρωθυπουργός της Σερβίας Α. Μπρνάμπιτς λίγες μέρες μετά την απόφαση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου υπέγραψε συμφωνία σύνδεσης με την «Ευρασιατική Οικονομική Ένωση» (EEU), προβάλλοντας νέες προοπτικές για τις υποψήφιες χώρες προς ένταξη στην ΕΕ. (2)

Βιβλιογραφία

1. CNN Greece. «Μπλόκο» στις ενταξιακές διαπραγματεύσεις Αλβανίας και Βόρειας Μακεδονίας. [Ηλεκτρονικό] 15 Οκτωβρίου 2019. https://www.cnn.gr/news/kosmos/story/194000/mploko-stis-entaxiakes-diapragmateyseis-alvanias-kai-voreias-makedonias.
2. Το βέτο άνοιξε τον ασκό του Αιόλου. Τζίμας, Σταύρος. s.l. : Καθημερινή, 27/10/2019.
3. Χρυσοχόου, Δημήτρης. Θεωρία της Ευρωπαικής Ενοποίησης. s.l. : Παπαζήση, 2015.
4. Αντζολέτος, Αντώνης. Η Συμφωνία των Πρεσπών σε αχαρτογράφητα νερα- Τι θα γίνει αν ο Ζάεφ χάσει την εξουσία. www.newpost.gr. [Ηλεκτρονικό] 29 Οκτωβρίου 2019. http://newpost.gr/politiki/5db7c978d9a1ec8017872e29/h-symfonia-ton-prespon-se-ahartografita-nera-meta-to-veto-toy-makron-ti-tha-ginei-an-o-zaef-hasei-tin-exoysia.
5. Πρωτόπαπας, Γιώργος Ξ. www.huffingtonpost.gr. [Ηλεκτρονικό] 29 Οκτωβρίου 2019. https://www.huffingtonpost.gr/entry/to-veto-makron-ste-voreia-makedonia-ta-menemata-kai-oi-diethneis-parametroi_gr_5db41bbbe4b079eb95a41d47.
6. Η συμφωνία των Πρεσπών και η «υποχώρηση» του Βερολίνου. Βαρβιτσιώτη, Ελένη. s.l. : Καθημερινή, 27/10/2019.