Πως συνδέονται τα Ψηφιακά Νομίσματα με το Ξέπλυμα Χρήματος και τον κίνδυνο χρηματοδότησης της Τρομοκρατίας

 

Γράφει ο Νικόλαος Γεωργιτσόπουλος*, Εξωτερικός Συνεργάτης ΚΕΔΙΣΑ

 

Πρόλογος

Πρόσφατα ανακοινώθηκε από την Ελληνική Αστυνομία και πιο συγκεκριμένα από το Γραφείο Τύπου της Γενικής Αστυνομικής Διεύθυνσης Θεσσαλονίκης [12] «ότι αστυνομικοί του Τμήματος Αναζητήσεων της Διεύθυνσης Ασφάλειας Θεσσαλονίκης εντόπισαν (σε συνεργασία με τις Αρχές των ΗΠΑ) συνέλαβαν 38χρονο διεθνώς διωκόμενο «εγκέφαλο» εγκληματικής οργάνωσης, πρωινές ώρες της 25-07-2017 στην περιοχή της Χαλκιδικής», [12]. Σε βάρος του καταλογίζεται ότι νομιμοποίησε παράνομα έσοδα (ξέπλυμα χρήματος) ύψους τουλάχιστον 4 δισ. δολαρίων μέσω bitcoin.

Ειδικότερα όπως αναφέρεται στο σχετικό Δελτίο Τύπου [12], «Πρόκειται για 38χρονο υπήκοο Ρωσίας, σε βάρος του οποίου εκδόθηκε, κατόπιν σχετικού αιτήματος του Υπουργείου Δικαιοσύνης των Η.Π.Α. όπου διώκεται δυνάμει σχετικού εντάλματος σύλληψης, «Εντολή Προσωρινής Συλλήψεως και Κατάσχεσης Αντικειμένων» από την Εισαγγελία Εφετών Θεσσαλονίκης, [12].

Συγκεκριμένα, κατηγορείται για παραβάσεις του Ομοσπονδιακού Δικαίου των Η.Π.Α. οι οποίες τελέστηκαν διαδικτυακά και ειδικότερα για: α) λειτουργία επιχείρησης μεταβίβασης μη αδειοδοτημένου χρήματος, β) συνωμοσία για διάπραξη ξεπλύματος χρήματος, γ) ξέπλυμα χρήματος, κατά παράβαση δεκαεπτά κεφαλαίων κατηγορίας του Κώδικα των Η.Π.Α., δ) συμμετοχή σε χρηματικές συναλλαγές περιουσιακών στοιχείων προερχόμενα από συγκεκριμένες παράνομες δραστηριότητες, κατά παράβαση δύο κεφαλαίων κατηγορίας του Κώδικα των Η.Π.Α., πράξεις επίσης αξιόποινες και κατά την Ελληνική Ποινική Νομοθεσία, [12].

Αναλυτικότερα, ο 38χρονος από το έτος 2011 διευθύνει εγκληματική οργάνωση η οποία κατέχει, λειτουργεί και διαχειρίζεται έναν από τους σημαντικότερους ιστοχώρους ηλεκτρονικού εγκλήματος στον κόσμο. Συγκεκριμένα, νομιμοποιεί έσοδα προερχόμενα από εγκληματικές δραστηριότητες με τη χρήση μιας διαδικτυακής υπηρεσίας ανταλλαγής ψηφιακών νομισμάτων. Σύμφωνα με εκτιμήσεις των ερευνητικών αρχών των Η.Π.Α. υπολογίζεται ότι από την ίδρυση του ιστοχώρου μέχρι σήμερα, νομιμοποιήθηκαν τουλάχιστον τέσσερα (4) δισεκατομμύρια δολάρια, καθώς μέσω της ηλεκτρονικής πλατφόρμας πραγματοποιήθηκαν καταθέσεις περίπου (7) εκατομμυρίων ψηφιακών νομισμάτων (bitcoin) και αναλήψεις περίπου (5,5) εκατομμυρίων bitcoin.», [12].

Εδώ και καιρό εκφράζονται ισχυρές ανησυχίες τόσο από τη πλευρά του ακαδημαϊκού κόσμου όσο και από τη πλευρά των κρατών και των αρχών ασφάλειας για την εκμετάλλευση των ψηφιακών ή διαδικτυακών νομισμάτων όπως το bitcoin, από το οργανωμένο έγκλημα για εγκληματικούς σκοπούς όπως το ξέπλυμα χρήματος.

Αφορμή, λοιπόν, για τη συγγραφή της παρούσας εργασίας αποτέλεσαν διάφορες συζητήσεις και προβληματισμοί που ήρθαν στην επιφάνεια τους όποιους επιθυμώ να παραθέσω καθώς και οι πρόσφατες εξελίξεις σχετικά με την σύλληψη διεθνώς διωκόμενου «εγκέφαλου» εγκληματικής οργάνωσης που είχε αναλάβει το ξέπλυμα χρήματος με τη χρήση ψηφιακών νομισμάτων.

Στη παρούσα εργασία δε θα αναλυθεί εξονυχιστικά ο τρόπος λειτουργίας των ψηφιακών νομισμάτων (τεχνικές ορολογίες κλπ.) ωστόσο ο αναγνώστης μπορεί να ανατρέξει στις πηγές της βιβλιογραφίας για αναζήτηση περαιτέρω πληροφοριών. Η οπτική (perspective) με την οποία αντιμετωπίζεται το ζήτημα της παρούσας είναι επιχειρησιακή με σκοπό να αναλυθεί ο τρόπος δράσης (modus operandi) και ο τρόπος με τον οποίο επιτυγχάνεται το ξέπλυμα χρήματος με τη χρήση των ψηφιακών νομισμάτων. Τέλος δίνεται ένα παράδειγμα πως τα ψηφιακά νομίσματα θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για να χρηματοδοτήσουν την τρομοκρατία.

Εισαγωγή

Το ψηφιακό ή εικονικό νόμισμα είναι ένα είδος μη ρυθμιζόμενου ψηφιακού χρήματος, το οποίο δεν εκδίδεται από κεντρική τράπεζα ούτε τελεί υπό την εγγύησή της και μπορεί να χρησιμοποιείται ως μέσο πληρωμής [1],[2],[11]. Τα ψηφιακά νομίσματα έχουν προσλάβει διάφορες μορφές, ξεκινώντας ως νομίσματα που ο καταναλωτής χρησιμοποιεί -ενόσω είναι συνδεδεμένος στο διαδίκτυο (online)- σε ηλεκτρονικά παιχνίδια και σε κοινωνικά δίκτυα, εξελίσσονται δε σε μέσα πληρωμής, τα οποία γίνονται αποδεκτά σε περιβάλλοντα εκτός διαδικτύου (offline) ή στην «πραγματική ζωή» [2],[11].

Πρόσφατα, το εικονικό νόμισμα Bitcoin δημιούργησε τις προϋποθέσεις για μια νέα γενιά αποκεντρωμένων «διομότιμων (peer-to-peer) εικονικών νομισμάτων» τα οποία αποκαλούνται και κρυπτονομίσματα (cryptocurrencies), [11]. Κατόπιν της πρόσφατης ανάπτυξης του νομίσματος Bitcoin ακολούθησαν δεκάδες άλλα εικονικά νομίσματα όπως το Litecoin, Ethereum, Zcash, Dash, Ripple, Monero κ.α. [4],[11].

Τα κύρια χαρακτηριστικά των εικονικών ή ψηφιακών νομισμάτων (e-currencies), ή αλλιώς ονομάζονται διαδικτυακά νομίσματα (web-currencies), που τα κάνει ελκυστικά για παράνομες δραστηριότητες είναι: α) η ευκολία δημιουργίας τους, β) της μεταφοράς τους, γ) η ανωνυμία που προσφέρουν κατά τις συναλλαγές με αυτά και δ) η μη αντιστρεψιμότητα πολλών συναλλαγών του εικονικού νομίσματος, [2]. Στη παρούσα εργασία θα γίνεται αναφορά στα ψηφιακά νομίσματα με όλες τις πιθανές ονομασίες τους.

Πώς λειτουργούν τα εικονικά νομίσματα;

Χρησιμοποιώντας ως παράδειγμα το Bitcoin, τα εικονικά νομίσματα μπορούν να αγοραστούν σε πλατφόρμα ανταλλαγής με τη χρήση συμβατικών νομισμάτων. Ακολούθως εμβάζονται σε εξατομικευμένο λογαριασμό σε Bitcoin, ο οποίος καλείται «ψηφιακό πορτοφόλι», [2],[11]. Χρησιμοποιώντας το πορτοφόλι αυτό, οι καταναλωτές μπορούν να αποστέλλουν Bitcoins «online» σε οποιονδήποτε άλλον είναι πρόθυμος να τα αποδεχθεί ή να τα μετατρέπουν σε συμβατικό «επίσημο» νόμισμα (όπως το ευρώ, η λίρα Αγγλίας ή το δολάριο) [2],[11].

Κάθε νέο Bitcoin δημιουργείται «online» χρησιμοποιώντας ένα λογισμικό υψηλών υπολογιστικών απαιτήσεων, το οποίο καλείται «λογισμικό εξόρυξης (mining) Bitcoin», [2],[11]. Πρόκειται για ένα λογισμικό το οποίο, μέσω της επίλυσης σκοπίμως πολύπλοκων αλγορίθμων, επιτρέπει στους καταναλωτές να «εξορύσσουν» (δημιουργούν) μικρές ποσότητες του νομίσματος, [2],[11]. Ωστόσο, η αύξηση του κυκλοφορούντος χρήματος είναι καθορισμένη, με αποτέλεσμα να αποδεσμεύονται με την πάροδο του χρόνου μόνο μικρά ποσά του εικονικού νομίσματος, [2],[11].

Τα χρήματα μπορεί να κλαπούν από το ψηφιακό πορτοφόλι σας

Όταν αγοράσετε εικονικό νόμισμα, αυτό αποθηκεύεται σε ένα «ψηφιακό πορτοφόλι», σε έναν επιτραπέζιο ή φορητό υπολογιστή ή σε ένα «έξυπνο τηλέφωνο» (smartphone) [11]. Πρόσβαση στα ψηφιακά πορτοφόλια παρέχεται με ένα δημόσιο κλειδί και ένα ιδιωτικό κλειδί ή συνθηματικό κωδικό. Ωστόσο, τα ψηφιακά πορτοφόλια παρουσιάζουν και αυτά αδυναμίες και δεν είναι απαραβίαστα έναντι κακόβουλων ενεργειών (hackers) [2],[11]. Επομένως, όπως συμβαίνει και με τα συμβατικά πορτοφόλια, μπορεί να σας κλέψουν χρήματα μέσα από αυτά, [11]. Έχουν αναφερθεί περιπτώσεις καταναλωτών, οι οποίοι έχασαν εικονικά νομίσματα αξίας άνω του 1 εκατομμυρίου δολαρίων ΗΠΑ, οι δε προοπτικές ανάκτησής τους είναι ελάχιστες, [2],[11].

Επιπλέον, εάν χάσετε το κλειδί ή τον συνθηματικό κωδικό πρόσβασης στο ψηφιακό πορτοφόλι σας, μπορεί να χάσετε για πάντα το εικονικό νόμισμά σας, [2],[11]. Δεν υπάρχουν κεντρικές υπηρεσίες καταχώρισης συνθηματικών κωδικών ή έκδοσης συνθηματικών κωδικών αντικατάστασης, [2],[11].

Ψηφιακά νομίσματα και Ξέπλυμα Χρήματος

Η νομιμοποίηση εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες ή αλλιώς ξέπλυμα χρήματος με τη χρήση διαδικτυακών νομισμάτων, όπως και με τη κλασσική μέθοδο, μπορεί να γίνει σε τρία απλά στάδια: 1) Τοποθέτηση (Placement Stage), 2) Διαστρωμάτωση (Layering Stage) και 3) Ενσωμάτωση (Integration Stage), [5].

Κατά τη διεθνή εμπειρία το ξέπλυμα χρήματος περιλαμβάνει τρία στάδια. Στο πρώτο στάδιο το βρώμικο χρήμα τοποθετείται σε μία κατάθεση [5]. Αντί της κλασικής κατάθεσης σε ένα τραπεζικό ίδρυμα, στη περίπτωση μας, η κατάθεση γίνεται σε ένα ψηφιακό πορτοφόλι ψηφιακών νομισμάτων. Καθ’ ένας μπορεί να δημιουργήσει ένα ψηφιακό πορτοφόλι και να το γεμίσει με ψηφιακά διαδικτυακά νομίσματα, [6].

Η φόρτωση του ψηφιακού πορτοφολιού μπορεί να γίνει με πραγματικά χρήματα ή με πολλές προπληρωμένες κάρτες μικρών ποσών για να μη κινούνται υποψίες στα όρια που τίθενται. Η τοποθέτηση επίσης μπορεί να γίνεται με αγορές καρτών που χρησιμοποιούνται σε εφαρμογές και παιχνίδια στο διαδίκτυο με τη δημιουργία πολλαπλών λογαριασμών. Το στάδιο της αγοράς των εικονικών νομισμάτων θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως το πρώτο στάδιο του ξεπλύματος χρήματος και ονομάζεται Τοποθέτηση.

Η ανωνυμία των συναλλαγών αυτών είναι πολύ σημαντικό καθώς εξασφαλίζει ανώνυμες συναλλαγές χωρίς να γνωρίζουμε ποιος είναι ο πραγματικός δικαιούχος των ψηφιακών νομισμάτων. Ωστόσο το ψηφιακό νόμισμα δεν είναι απαραίτητα συνώνυμο με την ανωνυμία. Ένα μετατρέψιμο εικονικό νόμισμα το οποίο θα υποστηρίζεται με την κατάλληλη νομοθεσία και τους απαραίτητους ελέγχους στα πλαίσια του KYC-(Know Your Customer-Γνώρισε τον πελάτη σου), μπορεί να διασφαλίσει το σύστημα από την χρήση, του από τους εγκληματίες και τους τρομοκράτες με τον ίδιο τρόπο όπως το παραδοσιακό χρηματοπιστωτικό σύστημα, [2].

Με την συνεχή ανάπτυξη των ψηφιακών νομισμάτων, είναι επιτακτική ανάγκη τα συστήματα αυτά να συμμορφώνονται με τους ισχύοντες κανόνες κατά του ξεπλύματος χρήματος και της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας, [2].

Ουσιαστικά οι συναλλαγές όλων των εικονικών νομισμάτων είναι δημόσιες και καθένας μπορεί να τις δει. Αυτό που φαίνεται όμως είναι μια μεγάλη διεύθυνση αλγορίθμου που πιστοποιεί τη συναλλαγή χωρίς όνομα. Οι συναλλαγές σε εικονικά νομίσματα είναι δημόσιες, αλλά οι κάτοχοι των νομισμάτων και οι αποδέκτες των συναλλαγών δεν είναι, [11]. Αυτό που επιδιώκεται να γίνει προκειμένου να αποκαλυφθεί η ταυτότητα του κατόχου των εικονικών νομισμάτων είναι η σύνδεση των διευθύνσεων των διαδικτυακών πορτοφολιών με πραγματικά ονόματα, [2].

Οι εγκληματίες σχεδόν πάντα υιοθετούν πρώτοι τις νέες τεχνολογίες στα χρηματοπιστωτικά συστήματα και τα ψηφιακά νομίσματα δεν θα μπορούσαν να αποτελέσουν την εξαίρεση. Το ψηφιακό νόμισμα, προσέλκυσε τους εγκληματίες μαζί με τους νόμιμους χρήστες λόγω των χαρακτηριστικών του όπως γρήγορες και ασφαλείς μεταφορές ποσών με υψηλότερο επίπεδο ανωνυμίας από αυτήν που παρέχουν τα παραδοσιακά μέσα του χρηματοπιστωτικού συστήματος κ.α.

Οι μεταφορές ποσών εικονικών νομισμάτων επιτρέπουν τη χρήση τους και τη μεταφορά τους οπουδήποτε στο κόσμο αρκεί να υπάρχει διαδίκτυο. Το στάδιο της μεταφοράς των εικονικών νομισμάτων θα μπορούσε να χαρακτηριστεί στο στάδιο του ξεπλύματος χρήματος ως δεύτερο στάδιο, αυτό της Διαστρωμάτωσης. Το στάδιο της διαστρωμάτωσης μπορεί να κρύβει ατελείωτες επιλογές, ενώ στόχος της είναι να καταστήσει δύσκολο έως ανέφικτο τον εντοπισμό της αρχικής πηγής των χρημάτων [6].

«Εγκληματίες του κυβερνοχώρου ήταν μεταξύ των πρώτων παράνομων ομάδων που θέλησαν να αποκτήσουν ευρύ πλεονέκτημα από την χρήση του εικονικού νομίσματος. Από τους πρώτους χρήστες του εικονικού νομίσματος περιλαμβάνονται εγκληματίες που εμπλέκονται στην παράνομη διακίνηση παιδικής πορνογραφίας, σε απάτες πιστωτικών καρτών, σε κλοπές προσωπικών στοιχείων και επενδυτικών σχεδίων υψηλής απόδοσης. Με την εξάπλωση της χρήσης του εικονικού νομίσματος, όλο και πιο πολλές εγκληματικές ομάδες θέλουν να επωφεληθούν και όπως δήλωσε ο MYTHILI RAMAN (acting assistant Attorney General – Criminal Division U.S. Department of Justice) στην επιτροπή για την ασφάλεια της Γερουσίας των ΗΠΑ, «υπάρχουν τώρα δημόσια παραδείγματα που εικονικό νόμισμα χρησιμοποιείται πλέον από κάθε είδος εγκληματιών που μπορεί να φανταστεί κανείς.», [2].

Τα ψηφιακά νομίσματα συνδέονται σε μεγάλο βαθμό με το διαδικτυακό έγκλημα και ως επέκταση αυτού με το ξέπλυμα χρήματος και τη χρηματοδότηση της τρομοκρατίας, [7]. Για παράδειγμα οι κυβερνοεγκληματίες για την πραγματοποίηση μίας επίθεσης ή την παροχής μιας εγκληματικής υπηρεσίας (crime as a service) απαιτούν να πληρωθούν σε bitcoin (κρυπτογραφημένο ψηφιακό νόμισμα). Επίσης οι υπηρεσίες των ψηφιακών νομισμάτων προσφέρονται για την αγορά παράνομων αγαθών ή άλλων τέτοιων συναλλαγών από το διαδίκτυο όπως για παράδειγμα αγορά πορνογραφικού υλικού σεξουαλικής κακοποίησης παιδιών, ναρκωτικών, οπλών, παράνομων φαρμάκων, υλικών κλπ.

Οι εγκληματίες αναζητούν συνεχώς μεθόδους και τεχνολογίες για να καταστήσουν αποτελεσματικότερα τα εγκληματικά επιχειρηματικά τους μοντέλα και να αυξήσουν τα περιθώρια κέρδους. Οι διαδικτυακές (online) αγορές στο σκοτεινό διαδίκτυο (Darknet) αποτελούν σήμερα μια βασική πλατφόρμα που χρησιμοποιείται για τη διαφήμιση και την πώληση όλων των τύπων ναρκωτικών άλλα και όπλων. Ο ανώνυμος χαρακτήρας των ηλεκτρονικών συναλλαγών σε αυτές τις αγορές και η χρήση διαδικτυακών νομισμάτων μειώνουν τους κινδύνους ανίχνευσης από τις αρχές επιβολής του νόμου τόσο για τους πωλητές όσο και για τους αγοραστές [7].

Ένα παράδειγμα χρήσης διαδικτυακού νομίσματος μέσα από μία διαδικτυακή πλατφόρμα του σκοτεινού διαδικτύου (Darknet) είναι αυτό στη Σλοβενία [8]. Οι διακινητές πυροβόλων όπλων χρησιμοποιώντας τις αγορές του Darknet κατάφεραν την πώληση παράνομων πυροβόλων όπλων σε ιδιώτες, μέλη οργανωμένων εγκληματικών οργανώσεων και τρομοκράτες που εδρεύουν στην Ε.Ε. Τον Δεκέμβριο του 2016, οι αρχές επιβολής του νόμου της Σλοβενίας, με την υποστήριξη της Europol, συνέλαβαν δύο υπόπτους που κατηγορήθηκαν ότι διέθεταν διάφορα όπλα, συμπεριλαμβανομένων αυτόματων όπλων, χειροβομβίδων καπνού και πυρομαχικών, καθώς και πυρομαχικών μέσω μιας εξέχουσας αγοράς στο Darknet. Το χαρακτηριστικό είναι ότι τα πυροβόλα όπλα πληρώθηκαν σε μορφή εικονικών διαδικτυακών νομισμάτων και ειδικότερα σε Bitcoin [8].

Ακόμα οι κυβερνοεγκληματίες μπορούν να αναλάβουν στα πλαίσια των εγκληματικών υπηρεσιών που προσφέρουν (crime as a service) να ξεπλύνουν χρήματα για λογαριασμό άλλων, όπως το πρόσφατο παράδειγμα με τη σύλληψη του Ρώσου διεθνώς διωκόμενου «εγκεφάλου» εγκληματικής οργάνωσης, [12].

Η υπηρεσία αυτή χαρακτηρίζεται ως παράνομη μεταφορά κεφαλαίων (Money Mules Scheme) που έχουν αποκτηθεί από εγκληματικές δραστηριότητες και αποτελεί ποινικώς κολάσιμη πράξη, [7],[10]. Αυτό αποτελεί μια μορφή εγκληματικής υπηρεσίας (crime as a service-CaaS) που διαθέτουν στους εν δυνάμει κοινούς εγκληματίες που κατέχουν ένα ορισμένο χρηματικό ποσό και δε γνωρίζουν πώς να το ξεπλύνουν με τις νέες μεθόδους που προσφέρει το διαδίκτυο, [7].

Επιπλέον υπάρχει κίνδυνος οι μεταβιβάσεις εικονικών νομισμάτων να χρησιμοποιηθούν από τρομοκρατικές οργανώσεις με σκοπό τη συγκάλυψη μεταφορών κεφαλαίων, δεδομένου ότι οι συναλλαγές με εικονικά νομίσματα καταγράφονται (μόνο οι διευθύνσεις της συναλλαγής και όχι ονόματα ή σε ποιον ανήκει η διεύθυνση), [2].

Επίσης δεν υπάρχει μηχανισμός αναφορών ισοδύναμος με εκείνον που υπάρχει στο κανονικό τραπεζικό σύστημα για τον εντοπισμό ύποπτων δραστηριοτήτων. Λόγω της δυνατότητας ανώνυμης χρήσης τους, όπως αναφέρθηκε και προηγουμένως, «διευκολύνουν» την απόκρυψη της ταυτότητας του συναλλασσομένου και την αποφυγή της εφαρμογής των μέτρων πιστοποίησης/επαλήθευσης και δέουσας επιμέλειας (due diligence), [2].

Το Bitcoin ή τα άλλα διαδικτυακά ψηφιακά νομίσματα επιτρέπουν τις ανώνυμες συναλλαγές, ενώ παράλληλα διευκολύνουν τις διεθνείς αγοραπωλησίες, καθώς δεν υπάρχουν ζητήματα ισοτιμίας ή διπλής φορολόγησης, [2]. Μπορείς να στείλεις και να λάβεις οποιαδήποτε χρηματικό ποσό αμέσως οπουδήποτε στον κόσμο οποιαδήποτε στιγμή [2]. Για το ψηφιακό νόμισμα πολύ απλά δεν υπάρχουν αργίες, δεν υπάρχουν σύνορα.

Αυτό το γεγονός τα καθιστά πολύ ελκυστικά στους εγκληματίες που θέλουν  να ξεπλύνουν χρήματα καθώς δεν επιβάλλονται τοπικά και χρονικά όρια στις συναλλαγές [7]. Το Bitcoin επιτρέπει στους χρήστες του να έχουν τον πλήρη έλεγχο των χρημάτων τους. Οι προμήθειες είναι πολύ χαμηλές. Οι πληρωμές με Bitcoin σήμερα πραγματοποιούνται είτε χωρίς προμήθεια ή με πολύ μικρές προμήθειες [2].

Δεν είναι έκπληξη το γεγονός ότι οι εγκληματίες επιθυμούν τις κατάλληλες διαδικτυακές υπηρεσίες ώστε να είναι σε θέση να διεξάγουν οικονομικές συναλλαγές, ενώ ταυτόχρονα διατηρούν σε μεγάλο βαθμό την ανωνυμία τους. Το μόνο εμπόδιο που υπάρχει είναι η περιορισμένη δυνατότητα των συστημάτων που εξυπηρετούν τα εικονικά νομίσματα, να διενεργήσουν συναλλαγές πολύ μεγάλων ποσών σε κάποιο βαθμό, [2].

Επομένως, το δίκτυο εικονικού νομίσματος είναι πιθανό να χρησιμοποιείται για συναλλαγές, οι οποίες συνδέονται με εγκληματικές δραστηριότητες, συμπεριλαμβανομένης της νομιμοποίησης εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες (ξέπλυμα χρήματος), [11].

Η Ευρωπαϊκή Αρχή Τραπεζών αναφέρει ότι [11], «η κατάχρηση αυτή μπορεί να επηρεάσει το καταναλωτικό κοινό που συναλλάσσεται σε ψηφιακά νομίσματα, καθώς οι υπηρεσίες επιβολής του νόμου μπορεί να αποφασίσουν να κλείσουν πλατφόρμες ανταλλαγής και να εμποδίσουν την πρόσβαση στα κεφάλαια ή τη χρήση των κεφαλαίων που ενδέχεται να τηρούν οι πλατφόρμες για τους καταναλωτές» [11]. Άρα με αυτό τον τρόπο το ψηφιακό νόμισμα δε θα είναι σε θέση να χρησιμοποιηθεί και χάνει την αξία του και την χρηστικότητα του για τον καταναλωτή που το κατέχει.

Πώς μπορούν να προστατευτούν οι καταναλωτές;

Εάν αγοράζετε εικονικά νομίσματα, θα πρέπει να γνωρίζετε πλήρως και να κατανοείτε τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους. Η Ευρωπαϊκή Αρχή Τραπεζών συνιστά ότι δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται «πραγματικά» χρήματα, εφόσον δεν «έχετε το περιθώριο» να τα χάσετε [11].

Πρέπει επίσης να επιδεικνύετε με το ψηφιακό πορτοφόλι σας την ίδια προσοχή που επιδεικνύετε με το συμβατικό πορτοφόλι ή την τσάντα σας. Δεν πρέπει να διατηρείτε σε αυτό μεγάλα χρηματικά ποσά για μεγάλο χρονικό διάστημα και πρέπει να μεριμνάτε για την ασφάλεια και την προστασία του. Πρέπει επίσης να ενημερώνεστε σχετικά με το ιδιοκτησιακό καθεστώς, το επιχειρηματικό πρότυπο, τη διαφάνεια των πλατφορμών ανταλλαγής και τον τρόπο με τον οποίο το ευρύτερο κοινό αντιλαμβάνεται τις πλατφόρμες ανταλλαγής που ενδέχεται να χρησιμοποιήσετε.

Διαδικτυακά Νομίσματα, Ξέπλυμα Χρήματος και Χρηματοδότηση της Τρομοκρατίας

Από τα τρία στάδια του ξεπλύματος χρήματος σε σχέση με τα ψηφιακά νομίσματα που αναλύθηκαν παραπάνω, δεν αναφέρθηκε το τελευταίο, αυτό της Ενσωμάτωσης. Το στάδιο αυτό θα αναλυθεί παρακάτω μέσα από ένα απλό παράδειγμα ώστε να το συνδέσουμε με τη χρηματοδότηση της τρομοκρατίας.

Καταλήγοντας ας πάρουμε ένα παράδειγμα ξεπλύματος χρήματος σε συνδυασμό με τη χρηματοδότηση της τρομοκρατίας με το σύστημα του παράνομου μεταφορέα χρήματος (money mule). Ως μεταφορέας παράνομου χρήματος (money mule) χαρακτηρίζεται το άτομο που στρατολογείται από εγκληματίες για τη νομιμοποίηση παράνομα αποκτηθέντων χρημάτων, [10]. Ο μεταφορέας παράνομου χρήματος (money mule) μεταφέρει παράνομα αποκτηθέντα χρήματα σε λογαριασμούς τρίτων συνήθως σε άλλες χώρες, κρατώντας ένα ποσοστό αυτών ως προμήθεια. Έχει περάσει στην παρανομία είτε εν γνώση του είτε εν αγνοία του, [10],[7].

Για παράδειγμα μία τρομοκρατική οργάνωση μπορεί να προσλαμβάνει κάποιους άλλους τρίτους ή τα μέλη της μέσω μιας μικρής προμήθειας [10] που τους δίνει για αγοράζουν προπληρωμένες κάρτες ή μέσω τραπεζικών συναλλαγών να αγοράζουν εικονικά νομίσματα σε μικρά ποσά πάντα κάτω από το όριο των συναλλαγών για να μη κινούνται υποψίες. Έτσι λοιπόν αφού τα πραγματικά παράνομα αποκτηθέντα «βρώμικα» χρήματα της τρομοκρατικής οργάνωσης τοποθετηθούν σε κάποιο ψηφιακό πορτοφόλι, έπειτα μετατρέπονται σε ψηφιακά νομίσματα (για παράδειγμα Bitcoin) (Στάδιο Τοποθέτησης).

Στη συνέχεια η τρομοκρατική οργάνωση ζητά από τους αρχικούς αγοραστές (δηλαδή τα μέλη της τρομοκρατικής οργάνωσης ή από τους τρίτους) να μεταφέρουν τα διαδικτυακά νομίσματα που έχουν αγοράσει από το πορτοφόλι τους στο ψηφιακό πορτοφόλι εικονικών νομισμάτων που κατέχει η τρομοκρατική οργάνωση [10]. Από εκεί και πέρα μπορούν να μεταφερθούν οπουδήποτε σε άλλα ψηφιακά «πορτοφόλια» και μέσα από αλλεπάλληλες μεταφορές μικρών ή μεγάλων ποσών αυτών προκειμένου να καλυφθεί η πηγή τους και από πού προέρχονται (Στάδιο Διαστρωμάτωσης).

Για το λόγο αυτό μπορούν να χρησιμοποιούνται πολλά ψηφιακά πορτοφόλια εικονικών νομισμάτων ή αντίστοιχοι λογαριασμοί για τη μεταφορά των εικονικών νομισμάτων μεταξύ αυτών. Έτσι τώρα πια το «διαδικτυακό τρομοκρατικό ταμείο» έχει επαρκή χρήματα σε μορφή «ψηφιακών νομισμάτων» για τους σκοπούς της τρομοκρατικής οργάνωσης.

Αυτό που μένει για να ολοκληρωθεί το ξέπλυμα χρήματος είναι το στάδιο της Ενσωμάτωσης. Έτσι συνεχίζοντας το παράδειγμα μας, στη συνέχεια τα εικονικά αυτά νομίσματα μπορούν να χρησιμοποιηθούν είτε αυτούσια για την αγορά νόμιμων αγαθών και υπηρεσιών από το «φανερό» διαδίκτυο είτε παράνομων αγαθών και υπηρεσιών στο «σκοτεινό διαδίκτυο» (Darknet) από αυτούς που δέχονται διαδικτυακά νομίσματα για το σκοπό αυτό.

Ακόμα μπορούν πάλι να φορτωθούν και να γίνουν ανάληψη αυτών με βάση την τρέχουσα ισοτιμία σε κάποια προπληρωμένη κάρτα προκειμένου να αποκτήσουν μια πραγματική μορφή σε νόμισμα του ευρώ ή των δολαρίων και να εξαργυρωθούν στη πραγματική αγορά.

Το στάδιο της εξαργύρωσης των εικονικών νομισμάτων, σε συμβατικό «επίσημο» νόμισμα (όπως το ευρώ, η λίρα Αγγλίας ή το δολάριο), θα μπορούσε να χαρακτηριστεί στο στάδιο του ξεπλύματος χρήματος ως αυτό της Ενσωμάτωσης.

Συμπεράσματα

Η αντίληψη του πλέγματος αυτών των συναλλαγών, όπως εξηγήθηκε παραπάνω μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι στο ξέπλυμα χρήματος και την χρηματοδότηση της τρομοκρατίας δεν απαιτείται να μιλάμε για τεράστια ποσά εκατομμυρίων. Αρκούν και μόνο λίγα ευρώ για να πραγματοποιηθεί και να βρεθούμε αντιμέτωποι με απειλές και κινδύνους τρομοκρατίας που είναι δύσκολο να χειριστούμε εν τέλει.

Για παράδειγμα η τροφοδότηση ενός πυρήνα τρομοκρατών μέσω διαδικτυακών νομισμάτων με τη χρήση προπληρωμένων καρτών σε μία ευρωπαϊκή πόλη από την ισλαμική τρομοκρατική οργάνωση Daesh (ή ISIS) για διαχειριστικά έξοδα προκειμένου να προετοιμαστούν για να πραγματοποιήσουν ένα τρομοκρατικό χτύπημα (για παράδειγμα ενοικίαση οχημάτων, κατοικιών, χώρων απόκρυψης δωματίων ξενοδοχείων, πληρωμή τροφής κλπ.).

Παρόλο που υπάρχουν ήδη αποδεικτικά στοιχεία για τρομοκρατικές ομάδες που χρησιμοποιούν διαδικτυακά νομίσματα, αναμένεται ότι τα φαινόμενα αυτά θα αυξηθούν στο εγγύς μέλλον και ότι αυτός ο τύπος ψηφιακών νομισμάτων θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί όλο και περισσότερο για το ξέπλυμα χρήματος και τη χρηματοδότηση της τρομοκρατίας, [9],[3].

*Ο Νικόλαος Φ. Γεωργιτσόπουλος είναι Δόκιμος Υπαστυνόμος, σπουδαστής στη Σχολή Αξιωματικών Ελληνικής Αστυνομίας και μεταπτυχιακός φοιτητής στο Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών στη Δημόσια Ελεγκτική.

E-mail: nf.georgitsopoulos@gmail.gr, LinkedIn: Nikolaos Georgitsopoulos

Βιβλιογραφία

[1]         “The International Cyber Security Summer School.” [Online]. Διαθέσιμο: http://www.summerschoolcybersecurity.org/. [Ανακτήθηκε: 21-Jul-2017].

[2]         Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, “Πρόγραμμα Εξ Αποστάσεως Εκπαίδευσης για την Αντιμετώπιση του Ξεπλύματος Βρώμικου Χρήματος και της Χρηματοδότησης της Τρομοκρατίας,” 2016. [Online]. Διαθέσιμο: http://www.compliance.econ.uoa.gr/antimetopish-3eplymatos-xrimatos-kai-xrhmatodothshs-ths-tromokratias.html.

[3]         “Summer School ‘Financial crime, corruption and money laundering: European and international perspectives.’” [Online]. Διαθέσιμο: http://www.law.auth.gr/en/anti-corruption/5372. [Ανακτήθηκε: 21-Jul-2017].

[4]         P. Bajpai, “The 6 Most Important Cryptocurrencies Other Than Bitcoin,” investopedia.com, 2017. [Online]. Διαθέσιμο: http://www.investopedia.com/tech/6-most-important-cryptocurrencies-other-bitcoin/?lgl=rira-baseline-vertical. [Ανακτήθηκε: 21-Jul-2017].

[5]         F. Schneider, “Money laundering and financial means of organised crime: some preliminary empirical findings,” Econ. Secur. Work. Pap., vol. 26, p. 32, 2010.

[6]         R. Stokes, “Virtual money laundering: the case of Bitcoin and the Linden dollar,” Inf. Commun. Technol. Law, vol. 21, no. 3, pp. 221–236, Oct. 2012.

[7]         Europol SOCTA, “European Union Serious and Organised Crime Threat Assessment 2017,” 2017. [Online]. Διαθέσιμο: https://www.europol.europa.eu/activities-services/main-reports/european-union-serious-and-organised-crime-threat-assessment-2017. [Ανακτήθηκε: 21-Jul-2017].

[8]         Europol, “Darknet arms vendor arrested in Slovenia with support of Europol | Europol,” 2016. [Online]. Διαθέσιμο: https://www.europol.europa.eu/newsroom/news/darknet-arms-vendor-arrested-in-slovenia-support-of-europol. [Ανακτήθηκε: 21-Jul-2017].

[9]         Europol IOCTA, “The Internet Organised Crime Threat Assessment (IOCTA) 2016 | Europol,” IOCTA, 2016. [Online]. Διαθέσιμο: https://www.europol.europa.eu/activities-services/main-reports/internet-organised-crime-threat-assessment-iocta-2016. [Ανακτήθηκε: 21-Jul-2017].

[10]      “Money Mule-Μεταφορέας Παράνομου Χρήματος,” 2016. [Online]. Διαθέσιμο: http://cyberalert.gr/money-mules/. [Ανακτήθηκε: 21-Jul-2017].

[11]      Τράπεζα της Ελλάδος, “Ενημέρωση για τη χρήση εικονικών νομισμάτων,” 2017. [Online]. Διαθέσιμο: http://www.bankofgreece.gr/Pages/el/Bank/News/Announcements/DispItem.aspx?Item_ID=4517&List_ID=1af869f3-57fb-4de6-b9ae-bdfd83c66c95&Filter_by=AN. [Ανακτήθηκε: 26-Jul-2017].

[12]      Ελληνική Αστυνομία, “26-07-2017: Συνελήφθη Διεθνώς Διωκόμενος «εγκέφαλος» εγκληματικής οργάνωσης – Υπ. Εσωτερικών και Διοικητικής Ανασυγκρότησης – Ελληνική Αστυνομία,” 2017. [Online]. Διαθέσιμο: http://www.astynomia.gr/index.php?option=ozo_content&lang=%27..%27&perform=view&id=72985&Itemid=1916&lang=. [Ανακτήθηκε: 26-Jul-2017].